Хайрын номын сангийн учир

“Аргагүй амраг” хайрын шүлгийн антологийг эмхэтгэгчийн үг

Эцэг тэнгэрээс үүдэж эхийн хэвлийгээс мэндэлж, нарт хорвоогийн тоост амьдралд өрнөх хүмүүний амьдрал магадгүй бүхэлдээ хайрын түүх байх. Элбэрэлт эхийн агуу хайрыг эхэлж амсан мэдэрч эхэлснээс гэр бүл, ахан дүүс, анд нөхөд, янаг амрагийн гээд хайрын дунд хүмүүний амьдрал үргэлжилнэ.

Гагцхүү их хайрынхаа туульсийг дуулж үлдээдэг нь уран бүтээлчид, тэр дундаа яруу найрагчдын зүрх сэтгэлийн дуудлага буюу. Тэд амьдралынхаа алтан сайхан агшин, амтат цэнгэл, амсаагүй жаргал, өнгөрсөн учралаа өөрийн үгээр, сэтгэлийн бичээс болгон үлдээж хожмын хэн нэгнийг уншихад хамрын самсаа шархирч, нүдний нулимс бүрэлзэж, зүрх хөндүүрлэж, чих шуугиж, алмайрч, догдолж, бахархаж, шагшин дуурьсана. Хувь хүний шинж бүхэн өөр өөр байдаг шиг хүн болгоны хайр дурлал, учрал бүхэн өөр өөрийн өнгө аястай давтагдашгүй түүх, дурсамж, шаналал, тайтгарал үлдээдэг. Хайр амссан зүрх сэтгэл ямагт дулаахан байж, хавь орчиндоо жаргалын туяа гялбуулж, орчлон тэр чигээрээ гэрэл ба солонго мэт харагдана. Дурласан хүний нүдээр орчлон ертөнц ямархан сайхан үзэмж төгс, ямархан сайхан аялгуутай, ямархан анхилам болохыг мэдэрнэм.

Яруу найрагчийг, магадгүй өөрийг нь хамгийн ихээр илэрхийлэн гаргадаг, хайрын шүлгүүдээс нь сонгон энэхүү антологиийг хийсэн маань хайрын дурсамж, шаналал, бахархал, гуниглалаар нэгэн зэрэг амьсгалж, тэдгээрийн гэгээн түүх, гэрэлт агшныг мэдрэх бололцоог олгохыг хүссэн нь билээ.

Дэлхийн улс орнуудад хайрын шүлгийн антолог олноороо хэдэн зуун мянга, сая саяар хэвлэгдэж уншигчдын сэтгэлийн цангааг тайлдаг. “Хайрын шилдэг шүлгүүд”, “Хайрын 100 шүлэг” гэх мэт маш олон түүвэр антолог сонгомолууд байдаг. Хэдэн жилийн өмнө “Бүх цаг үеийн хайрын 100 шилдэг шүлэг” нэртэй Америкт хэвлэгдсэн ном бэлгэнд авч билээ. Энэ ном гаднаасаа, бас нэрнээсээ, учир утгаасаа бүх талаараа гойд сайхан сэтгэгдэл төрүүлсэн бөгөөд тэр цагаас ширээний минь ном болсон. Ийм номыг монгол хэлнээ гаргавал хүмүүст хэрэгтэй юм даа гэсэн бодол төрж оюутан ахуй үеэсээ тэмдэглэлийн дэвтэрт бичиж, уншиж, цээжилж байсан шүлгүүдээ арвижуулж өөрт таалагдсан болон олон хүмүүсийн таашаан уншиж байгаа хайрын шүлгүүдийг нэгэн хавтасанд цуглуулж эхэлсэн юм. Энэхүү санаагаа гүйцэлдүүлж хэн нэгэндээ сэтгэлээсээ өгөх үнэт бэлэг нь байгаасай хэмээн, бас бэлэглэгч хүний сэтгэлийг ч бас ариуханаар илэрхийлэх болов уу гэж бодсон.

Хүмүүний хамгийн нандин бүхний охь дээж болсон хайрын шүлгийг өсвөр залуусаас эхлэн, нас тогтсон хийгээд өвгөд эмгэд хэн ч уншсан сэтгэлийн гэрэл гэгээ, хайрын халуун илч, хүсэл мөрөөдлийн оргилсон тэмүүлэлтэй учирна. Хайр бол хүн байхын хамгийн үнэт чанар юм. Хайрын өглөг бол дээд өглөг юм. В.Хюго “Амьдрал бол цэцэг, хайр дурлал бол түүнээс гарах бал бурам юм” гэжээ. Хайрын тухай бичээгүй, дуулаагүй яруу найрагч гэж байдаггүй болов уу. Тийм болохоор энэ номонд тив дэлхийн олон суу билигт яруу найрагчдын бүтээлээс орж байна. Хайр дурлал, хүний сэтгэлийн хамгийн нарийн чавхдасанд эгшиглэдэг учраас янаг амрагийн дууллыг орчуулах нь хамгийн хэцүү байдаг бололтой. Ийм учир шалтгаанаар хайрын шүлгийг шимтэн олох, шилмэл орчуулгыг шилэн сонгох нь бэрх ажил юмаа. Одоо хүртэл манайд орчуулагдсан хайрын шүлгүүдээс эмхэтгэгчийн өөрийн сонголтоор номын цогц бүтцэнд оруулсан бөгөөд олон шилмэл орчуулгыг олж чадаагүйд хүлцэл өчье. Орчуулгаа оруулсан бүх мэргэн гүүш нартаа талархаж буйгаа өчихийн хамт орчуулга нь энд ороогүй гүүш нараас уучлалт гуймой. VI Далай лам Цанъянжамцын “Янагийн дуулал” бүтээлийн орчуулга бол манай соёлын эрдэнэсийн санд орох шижир алтан эрдэнэ билээ. Манай нэрт орчуулагч, яруу найрагч Дамдины Бямбаа гуай тухайлан энэ номд зориулж Ж.Чосер, Р.Фрост, В.Шекспир, Кристина Розэтти нарын шүлгүүдийг нэн уран чадварлагаар орчуулж өгсөнд гүнээ талархнам. Монголын үе үеийн гарамгай яруу найрагчид болон орчуулагчид Б.Явуухулан, М.Цэдэндорж, Ж.Чойнхор, Х.Мэргэн, Ж.Бадраа, С.Дондог, Ц.Базаррагчаа, Ш.Сүрэнжав, Д.Болдбаатар, Я.Ганбаатар, Л.Дашням, М.Шагдарсүрэн, Б.Магсаржав, Г.Мэнд-Ооёо, Ж.Оюунцэцэг, А.Баасандорж, С.Хишигсүрэн нарын орчуулгууд энэ номд хүндтэй байр эзэлж байгаад баярлаж бахархаж буйгаа дурдсу.

Монгол ардын дуу бол хайр сэтгэлийн яруу найргийн агуу гайхамшигт сан хөмрөг юмаа гэдгийг энэхүү номыг эмхэтгэх ялдамдаа олж мэдлээ.

Монголын яруу найраг хайрын дууллаар нэн баялаг ажээ. Тэр дундаа Д.Нацагдорж, Б.Явуухулан, М.Цэдэндорж, Д.Пүрэвдорж, Д.Гомбожав, Б.Лхагвасүрэн, Ш.Сүрэнжав, Р.Чойном, О.Дашбалбар, Г.Мэнд-Ооёо, Л.Мягмарсүрэн, Д.Нямсүрэнгийн яруу найраг дахь хайр сэтгэлийн дуулал нэн уянгалаг, эевэргүү зөөлөн, нигүүлсэл энэрэлээр дүүрэн бөгөөд үг аялгууны зохист барилдлага, гүн сэтгэлгээний чинад нууц руу нэвтэрсэн нь нэн гайхалтай. Монголын яруу найргийн шинэ үеийн буюу XXI зууны утга зохиолын гол төлөөлөгчид болох Ц.Бавуудорж, Л.Өлзийтөгс, Р.Эмүжин, А.Эрдэнэ-Очир, Л.Батцэнгэл зэрэг яруу найрагчид болон цэл залуугаараа хорвоог орхисон Ш.Уянга, Д.Баттогтох, Ч.Ууганбаяр, Т.Содномнамжил нарын хайрын гэрэлт дуулал мөн энэ номыг улам баяжуулсан билээ.

Өрнө дорно, тив дэлхийн өнцөг булан бүрд нутагтай яруу найрагчдын хайрын бүх дуулал аялгуу нийлээд хайрын нэгэн их симфони найраглал болох буюу.

Монголын олон билигт яруу найрагчдын хайрын шүлгүүдийн охийг бүрэн цогцлоож чадаагүйдээ гэмшихийн хамт дараачийн хэвлэлүүдэд улам баяжуулан, чанаржуулна гэдгээ баяртайгаар өчсү. Монгол эх орныхоо ном эрдэнийн сан хөмрөгт “Хайрын номын сан” хэмээх эрдэнэсийн нэгэн цогцлолыг буй болгоё гэсэн нэгэн үзүүрт сэтгэлийн минь эхний оролдого энэ билээ. Хайрын дуулал дундаршгүй бөгөөд шавхагдашгүй болохоор цаашид улам сайжруулан, нэмэн баяжуулан гаргах болно. Уншиж болгоосон та бээр ухвар гэндүү болсныг минь илчлэн хэлж хойшдын бүтээлд минь сэрэмж санамж өгнө гэдэгт мэргэн уншигч нартаа итгэмүй.

О.Мөнхнаран

2009.02.04